Τό ζήτημα τῆς γονυκλισίας κατά τίς Κυριακές ἐξακολουθεῖ νά ἀπασχολεῖ τούς κληρικούς καί τούς πιστούς, ἐπειδή γιά τό θέμα αὐτό ἔχουν διατυπωθεῖ ἐκ διαμέτρου ἀντίθετες ἀπόψεις.
Ὑπάρχουν δηλ. ἐκεῖνοι πού ἰσχυρίζονται ὅτι ἀπαγορεύεται ἀπό τούς Ἱ. Κανόνες, καί εἰδικά ἀπό τόν 20όν τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς, οἱ γονυκλισίες κατά τίς Κυριακές καί κατά τήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου, διότι δέν συνάδουν πρός τόν χαρμόσυνο καί ἀναστάσιμο χαρακτῆρα τῶν ἡμερῶν αὐτῶν, μιά καί οἱ γονυκλισίες εἶναι ἐκδηλώσεις μετανοίας καί τοῦ κατά Θεόν πένθους.
Καί ὑπάρχουν καί ἄλλοι πού ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα, ὅτι δηλ. τό γονάτισμα κατά τήν ὥρα τῆς εὐλογίας τοῦ Ἄρτου καί τοῦ Οἴνου, στό ”Τά σά ἐκ τῶν σῶν...” δέν εἶναι γονάτισμα πένθους, ἀλλά λατρείας πρό τοῦ θαύματος πού ἡ προσκυνητή θεότης ἐπιτελεῖ κατ’ ἐκείνην τήν ἱερή στιγμή.
Καί ὑπάρχει καί μία τρίτη κατηγορία θεολόγων πού ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ γονυκλισία κατά τίς Κυριακές οὔτε συνιστᾶται, οὔτε ἀπαγορεύεται. Ἁπλῶς γίνεται ἀνεκτή, ὅπου ἰσχύει καί τηρεῖται.
Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὅσοι χριστιανοί μας γονατίζουν τίς Κυριακές, δέν τό κάνουν ἀπό ἀσέβεια, ἀλλά ἀπό μεγάλη εὐλάβεια, ἐπειδή ἔχουν διδαχθῆ ὅτι κατά τήν ὥραν τοῦ “Τά σά ἐκ τῶν σῶν . . . ” συμβαίνουν φρικτά μυστήρια, ἐφ’ ὅσον τό ψωμί καί τό κρασί, μέ τήν ἐπίκληση τοῦ Ἁγ. Πνεύματος μεταβάλλεται σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ. Καί εἶναι ἐπίσης βέβαιο ὅτι οἱ πιστοί μας αὐτοί δέν ἔχουν ἐντρυφήσει στούς Ἱ. Κανόνες, δέν ἔχουν μελετήσει τούς Ἁγ. Πατέρες καί συμπεριφέρονται ὅπως τούς ἐπιβάλλει ἡ χριστιανική τους συνείδηση, ἔστω κι ἄν ἡ συμπεριφορά τους αὐτή παραβιάζει τήν τάξη τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ Κυριακή διεκρίνετο ἀνέκαθεν ὡς ἡμέρα – χαρᾶς καί πανηγύρεως, λόγῳ τῆς Ἀναστάσεως. Γι’ αὐτό καί τήν Κυριακή δέν νηστεύουμε, καί ὅταν διανύουμε περίοδον νηστείας, πού δέν καταλύομεν λάδι, τό Σάββατο καί τήν Κυριακήν γίνεται κατάλυσις. Μπορεῖ κάποιος νά διερωτηθῇ διατί οἱ Κανόνες ἀσχολοῦνται μέ τέτοια πράγματα καί δέν ἀφήνουν ἐλεύθερο τόν κόσμο νά κάνει ὅ, τι τοῦ ἀρέσει καί ὅ, τι θέλει. Εὔλογη φαίνεται ἡ ἀπορία. Ὅμως σέ ὅλα τά θέματα δέν πρέπει νά ἀκολουθοῦμε τό ἀρέσκον, ἀλλά τό ὀρθόν. Ἀλλοιῶς δέν θά ὑπάρχει τάξη στήν Ἐκκλησία καί δέν θά τηροῦνται οἱ συμβολισμοί, πού οὐσιαστικά ἔχουν δογματικό περιεχόμενο.
Ὁ καθηγητής κ. Ἰ. Φουντούλης παρατηρεῖ. ” Ἡ στάση κατά τή θεία λατρεία δέν καθορίζεται ἀπό τή δική μας προσωπική εὐλάβεια καί διάθεση, ἀλλά ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, βάσει τοῦ νοήματος, πού δίδει σέ κάθε λειτουργική στάση καί σέ κάθε λατρευτική στιγμή “. { Ἰω. Φουντούλη. Λειτουργικά σ. 237 }.
Μαζί μέ τή νηστεία οἱ ἱ. Κανόνες ἀπαγορεύουν καί τή γονυκλισία τίς Κυριακές. Βασική σημασία γιά τό θέμα αὐτός ἔχει ὁ 20ός ἱερός Κανών τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ ὁποῖος ὁρίζει τίς Κυριακές καί τήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου ὄρθιοι νά προσεύχωνται οἱ χριστιανοί. Πιό σαφής εἶναι ὁ 90ός ἱ. Κανών τῆς Στ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.’Ιδού τί ὁρίζει: “… ἀπό τό βράδυ τοῦ Σαββάτου, μετά τόν Ἑσπερινό, μέχρι τόν Ἑσπερινό τῆς Κυριακῆς ὀφείλουμε νά μή γονατίζουμε, ὅταν προσευχώμεθα. Καί τοῦτο διότι ἡ Θ. Λειτουργία εἶναι προτύπωσις τῆς Ἀναστάσεως καί τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.
Οἱ Πατέρες σχετικά λέγουν ότι δέν πρέπει νά γονατίζουμε τήν Κυριακή καί τήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου, διότι ἡ Κυριακή εἶναι ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας καί ἑπομένως καί ἐμεῖς ὀφείλουμε νά παραμένουμε ὄρθιοι σέ θέση ἀνορθώσεως – ἀναστάσεως.
Ἐπίσης ἡ κάθε Κυριακή εἶναι σύμβολον τῆς ὀγδόης ἡμέρας, δηλ. τοῦ μέλλοντος αἰῶνος καί γι’ αὐτό ἡ ‘Εκκλησία παιδαγωγεῖ καί διδάσκει τούς πιστούς νά θυμοῦνται τόν μέλλοντα αἰῶνα καί νά προετοιμάζωνται νά τόν ὑποδεχθοῦν σέ στάση ὀρθία πού δείχνει τήν ἑτοιμότητα. Στό σημεῖο αὐτό θά πρέπει νά παρατηρήσωμε ὅτι θεωροῦμε ἀξιοσημείωτη τήν παρατήρηση τοῦ καθηγ. Παναγιώτη Τρεμπέλα ὅτι οἱ ἱεροί Κανόνες πού ἀπαγορεύουν τήν γονυκλισία κατά τίς Κυριακές δέν ἐπιβάλλουν κυρώσεις γιά τυχόν παραβίαση τῆς συγκεκριμένης διατάξεως. Ὁ καθηγητής κ. Ἰ. Φουντούλης ἀποδίδει τήν εἰσαγωγήν τοῦ ἐθίμου τῆς γονυκλισίας σέ ρωσική ἐπιρροή, ἡ ὁποία ἀσκήθηκε στά καθ’ ἡμᾶς, πιθανότατα ἀπό τήν βασίλισσα Ὄλγα μέ τήν πρακτική πού ἐπεκράτησε στό παρεκκλήσιο τῶν Ἀνακτόρων καί ἀπό ἐκεῖ διεδόθη στίς ἐνορίες. Στήν Ρωσία τό ἔθιμο αὐτό εἰσήχθη ἐπί Μεγ. Πέτρου ἀπό εὐρωπαϊκή ἐπίδραση.
Ἡ Ἱ. Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας της Ελλάδος κατά τήν σύναξή της τοῦ Ὀκτωβρίου 1999 κατέληξε στήν ἄποψη ὅτι κανών εἶναι νά μή γονατίζουν οἱ χριστιανοί κατά τήν ὥραν τοῦ ” Τά σά ἐκ τῶν σῶν . . . ” τίς Κυριακές, ἐπειδή οἱ ἱ. Κανόνες εἶναι σαφῶς ἀπαγορευτικοί, οἱ λειτουργοί δέ καί οἱ πιστοί κατά τόν καθαγιασμόν νά κύπτουν τό σῶμα των βαθέως σέ ἐκδήλωση προσκυνηματικῆς καί λατρευτικῆς στάσεως ἐνώπιον τοῦ μυστηρίου. Μέ τόν τρόπον αὐτόν οὔτε οἱ ἱ. Κανόνες παραβιάζονται, ἀλλ’ οὔτε καί ἡ εὐλαβής διάθεσις τῶν πιστῶν παραθεωρεῖται καί κατακρίνεται.
Εἶναι ὅμως θέμα ποιμαντικῆς καί λειτουργικῆς ἀγωγῆς νά διδαχθοῦν ὀρθά πῶς καί γιατί οἱ ἱ. Κανόνες ἀπαγορεύουν τίς γονυκλισίες τήν Κυριακή. Τοῦτο εἶναι χρέος τῶν κληρικῶν και κατηχητών, οἱ ὁποῖοι ὀφείλουν νά ἀναλάβουν ἀγῶνα γιά νά διδάξουν σωστά τούς πιστούς και νά χρησιμοποιήσουν τό λειτουργικό κήρυγμα πρός ἐπιμόρφωση τῶν ἐνοριτῶν τους. Δέν ὑπάρχει λόγος νά παρεισάγωνται στή θεία λατρεία προσωπικά συναισθηματικά στοιχεῖα πού ἀλλοιώνουν τόν χαρακτῆρα της. Καί δέν χρειάζεται ἐπίσης νά ἀναζητοῦνται κάθε φορά σχήματα ἤ καί προσχήματα γιά νά δικαιολογηθοῦν ἀποκλίσεις, πού δέν φέρουν τήν ἔγκριση τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ θ. λατρεία δέν εἶναι ὑπόθεση προσωπική. Ἡ Ἐκκλησία καθορίζει καί αὐτή καθώρισε τόν ἀναστάσιμο χαρακτῆρα τῆς θείας λειτουργίας, ἡ ὁποία ἀπό τήν ἀρχή συνδέθηκε μέ τήν Κυριακή. Ἄλλωστε ἡ Ἐκκλησία ἀπηγόρευσε τήν τέλεση θείας Εὐχαριστίας σέ ἡμέρες νηστείας, καί βέβαια σήμερα αὐτό ἔχει περιορισθῇ στήν περίοδο τῆς Μεγ. Τεσσαρακοστῆς, ἀλλά τό νόημα παραμένει, ὅτι ἡ Εὐχαριστία εἶναι γεγονός ἐσχατολογικό καί δέν μπορεῖ παρά νά εἶναι πανηγυρική, χαρμόσυνη καί λαμπρή.